“1919 senesi Mayısı'nın 19. günü Samsun'a çıktım. Vazıyet ve manzara-ı umumiye: Osmanlı Devletinin dahil bulunduğu grup, Harbi Umumide mağlup olmuş, Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şeraiti ağır, bir mütarekename imzalanmış. Büyük Harbin uzun seneleri zarfında, millet yorgun ve fakir bir halde. Millet ve memleketi Harbi Umumiye sevk edenler, kendi hayatları endişesine düşerek, memleketten firar etmişler. Saltanat ve hilâfet mevkiini işgal eden Vahdettin, mütereddi, şahsını ve yalnız tahtını temin edebileceğini tahayyül ettiği yeni tedbirler araştırmakta. Damat Ferit Paşa'nın riyasetindeki kabine; âciz, haysiyetsiz, cebîn, yalnız padişahın iradesine tâbi ve onunla beraber şahıslarını vikaye edebilecek herhangi bir vaziyete razı…”

Mustafa Kemal Atatürk'ün, 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında Ankara'da toplanan CHP İkinci Kurultayı'nda 36.5 saat süren ve altı günde okuduğu tarihi hitabesi Nutuk bu sözlerle başlar… Peki o dönem memleketin hali niceydi… Birinci Dünya Savaşı 1918'de bitmişti. Mondros Ateşkes Anlaşması 30 Ekim 1918'de imzalandı ve ertesi gün yürürlüğe girdi. 1 Kasım günü İttihat ve Terakki'nin ileri gelen yöneticileri Enver, Talat ve Cemal paşalar, Dr. Nazım, Bahaettin Şakir bir Alman gemisine binerek İstanbul'dan ayrıldı. 5 Kasım'da Padişah Vahdettin orduyu terhis eden kararnameyi imzaladı. 10 Kasım 1918'den itibaren ülke parça parça işgal edilmeye başlandı. İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı önlerine demir atan 22 İngiliz, 12 Fransız, 17 İtalyan ve 4 Yunan gemisinden oluşan birleşik donanmadan çıkan askerler işgale girişti. Türk ordusu ve Meclis-i Mebusan 21 Aralık 1918 günü tatil edildi. Bunu fırsat bilen birçok ayrılıkçı örgüt ayaklanma girişimine başladı.

Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı bu yıl yine salgın koşullarında kutlanacak. Türkiye Atatürk'e minnetini gösterecek. Mustafa Kemal, Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı'nın kaldırılması nedeniyle 11 Kasım'da Adana'dan İstanbul'a trenle geldi. Haydarpaşa Tren Garı'na indi. Karşıya geçmek için kendini bekleyen Kartal feribotuna bindi. Boğaza Dolmabahçe Sarayı'nın önünde demirlemiş işgal kuvvetleri donanmasının gemilerini gördü. Yaveri Cevat Abbas'a dönerek “Geldikleri gibi giderler” dedi. Kurtuluşa giden yolun temel ilkelerini bu dönemde ortaya koydu. Şişli'deki evinde kurtuluş için toplantılar yapılmakta, çareler aramaktaydı. Ve arkadaşlarına şöyle dedi: Ben gidiyorum…

SAMSUN – 19 MAYIS 1919
Mustafa Kemal ve arkadaşları 19 Mayıs günü Samsun'a ayak bastı. Buradan başlayan ulusal mücadele, Cumhuriyet'e taşındı. İstiklal mücadelesinin başladığı bu onurlu gün, Türk gençliğine armağan edildi. Mustafa Kemal ve arkadaşlarını taşıyan Bandırma Vapuru 16 Mayıs 1919 günü Galata rıhtımından demir aldı. 19 Mayıs'ta Samsun'a vardığında, Mustafa Kemal'in karaya attığı o ilk adım, istiklal mücadelesinin başlangıcı oldu. Mustafa Kemal, Anadolu'ya çıkar çıkmaz bir taraftan işgale karşı Kuvayı Milliye hareketini derleyip toparlayıp askeri bir direniş gerçekleştirdi, diğer taraftan Ankara'da 23 Nisan 1920'de TBMM'yi açtı, adım adım Cumhuriyet'e yürüdü. Halkına onurlu bir miras bıraktı.