Ekonomistler sigortanın ‘toptan’ yapılmasının riski düşüreceğini söylüyor. Sigortanın isteğe bağlı yapılması görüşü de ön planda. İşte İTO Ekonomi Danışma Kurulu (EDK) üyelerinin, karşılıksız çek kullanımında hapis cezasının yerine geçebilecek çözüm önerileri:
KOBİ’ler sattığı mal bedelini 30 günde tahsil ederse sorun kalmaz
Prof. Dr. Kerem Alkin:
* Bu ülkede ticaret hayatında nakit akımıyla ilgili bir problem var. Bu nedenle millet kendi kendine ‘kaydi’ para yaratıyor.
* Bunun en önemli gerekçelerinden biri de şudur: Sayın Bakan Nihat Ergün, büyük işletmelerin KOBİ’lere ödemelerini en geç 30 gün içinde yapmalarını sağlayacak bir düzenleme açıkladı. Ancak sonucu ne oldu bilmiyorum.
* KOBİ’ler 6 aydan önce parasını alamıyor. Hükümet eğer çek meselesini halletmek istiyorsa, bu ülkede bir tane halledilecek konu, KOBİ’lerin sattıkları malın bedelini en geç bir ay içinde almalarını sağlayacak bir düzenleme yapılması.
* 1994’ten bu yana firmalar birbirlerine yapmaları gereken nakit ödemeleri yapmıyor; iş çığırından çıkmış vaziyette.
* Perakende endüstrisiyle ilgili ödemeler konusunda bir şeyler yapılmalı. Türkiye’de perakende zincirlerinin KOBİ’lere olan ödemelerini, Türkiye’deki bütün kurumların aldıkları malın bedelini bir ay içinde kapattıkları bir sistem getirseniz, kimse çek kullanmayacak.
1 liralık para dönüyorsa, 10 liralık çek dönüyor
İTO Başkan Vekili Dursun Topçu:
* Yeni yasayla birlikte piyasada çekle ilgili alacaklarımızı nasıl tahsil edeceğiz şeklinde bir kaygı da oluştu.
* Bazı kimselerde ‘artık kanun değişti, çeklerimiz ödenmeyecek’ havası oluştu. Çek borçluları ‘devlet bizi affetti’ diyorlar.
* Şu anda piyasada 1 liralık para dönüyorsa, 10 liralık çek dönüyor. Bunu birden bire kesmek ekonomiye kilit vurmak gibi olur.
* Türkiye’deki çek sistemi bence de yanlış. Ama ekonominin omurgası olmuş bir düzen var. Bu omurgayı siz çatlatırsanız bu sefer o gövde çöker.
* Olayın en büyük çıkmaz noktası şu: Bankaların sorumluluğunu artırınca, bankalar bu sefer kimseye çek vermeyecek. Piyasada çek olmayınca ticari hayat nasıl dönecek? Burada bir kısır döngü var.
* Bunu nasıl atlatırız? Avrupa’da birçok sigorta sistemleri var. Almanya’da Hermes var, Fransa’da Coface var. Bunlar çalışan sistemler ama belki de çok büyük ölçekli ihracatı sigortalayan şirketler şeklinde çalışıyorlar.
* Temel problem; firmaların ciddi bir sermaye birikimi yok.
Toptan sigorta yapılırsa risk düşer
Dr. Berra Doğaner:
* Dünyadaki uygulamalara bakınca; örneğin ABD’de her bir çek yaprağı için bankaların mali taahhüdü oldukça yüksektir, ciddi ölçüde caydırıcıdır. Ve çek çok dikkatli kullanılır. 1 dolar için çek yazılır; yani bayağı nakit para gibi kullanılır.
* Çekleri bankalar daha rahat sigortalatabilir. Toptan sigortalanırsa risk de düşecektir.
Banka her yaprağa limit koysun
Prof. Dr. Murat Yülek:
* İTO Başkanı Murat Yalçıntaş, Mali Risk Sigortası önermiş. Bence iyi bir öneri. Bir nevi alacak sigortası. Ben de somut bir şey önereceğim. Bizde çekin üzerine yazılacak tutar konusunda hiçbir limit yok. Karşı taraf onun üzerine 500 bin TL de yazabiliyor. Oysa banka kredi verirken, o firmanın bilançosunu ölçmek zorunda. Benim önerim; banka, ben sana –örneğin- toplam 500 bin liralık çek veririm desin. Yani her biri 10 bin lira olan 50 tane çek yaprağı veririm desin. İkincisi; merkezi sistemden bu firmaya ne kadar çek çıkarıldı, değişik bankalardan bu da bilinecek. Dolayısıyla o firma ayağını yorganına göre uzatacak.
İsteğe bağlı sigorta yapılacak
Doç. Dr. Turan Erol:
* Her yeni sistemin muhakkak bir maliyeti olacak. Böyle bir sigorta sisteminin maliyeti olacak tabii ki. İstiyorsan sigortalayacaksın.
* Farklı sigorta türleri var. Bankaların mevduatını sigortalayan TMSF var. Kredi Garanti Fonu da oluşturuldu. Mutlaka bu sistemin çalıştırılması isteniyorsa, sigorta maliyetini sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulması lazım.
Pek çok ayrıntı üzerinde konuşulmalı
Dr. Tevfik Altınok:
* Sigorta yaklaşımı Hazine Müsteşarlığı nezdinde girişimde bulunularak hayata geçirilebilir.
* Sigortanın kapsamı, mecburi ya da ihtiyari olup olmaması, prim oranları gibi pek çok detay üzerinde konuşulması gereken konu var.
Çeke kartlı limit gelsin, limit de sigortaya göre belirlensin
Doç. Dr. Serhan Oksay:
* Şöyle bir ara çözüm olabilir belki. Madem bu Türkiye’nin bir realitesi... Atasözü de var: Son nefes, son taksit… Buna bir çözüm bulmak lazım.
* Tıpkı kredi kartları gibi ‘çek garanti kartları’ kullanılabilir. Her çek kesildiğinde provizyon alınıp, numarası çekin üzerine yazılır ve bu, o firmaya tanınan limitlerin aşılmadığını gösterir.
* Her kartın üzerindeki limit de o firmayla banka arasında pazarlık usulüyle veya gerekli teminatı almak suretiyle veya bankalar kanalıyla toptan sigorta yapmak kaydıyla belirlenebilir.
Piyasayı 150 milyar liralık çek döndürüyor
Dr. Can Gürlesel
* Türkiye, hem tüketici hem üretici tarafında taksitli ve kredili çalışan belki de tek ülkedir. Malınızı 1-12 ay arasında ancak taksitle satabiliyorsunuz, üretiminizi de 12-18 ay vade ile tedarikçisine çek keserek satıyorsunuz. Yani akım 18-24 aylık bir süreç. İşin tüketici tarafını kredi kartları ve tüketici kredileri bir şekilde sistem içine almış gibi gözüküyor.
* Bu tarafta çok ürkütücü bir rakam var.
Takas odasına aylık ibraz edilen çek tutarı 23 milyar TL. Türkiye’nin 6-12 ay vadeli çalıştığını düşünürseniz; demek ki, bu vadede yaklaşık 150 milyar liralık çekle Türkiye’nin iş hayatı dönüyor. Çeki bir anda dışarıda bırakmak çok çok zor.
İTO BAŞKANI MURAT YALÇINTAŞ’IN ÖNERİSİ NEYDİ?
Çekin sigortalı olması istenecek
İTO Başkanı Dr. Yalçıntaş, “Bu sistemde tüccar nasıl işyerini, arabasını sigortalıyorsa, elindeki çekin de sigortalı olmasını isteyecek. Tercih ederken de elbette sigortası yapılmış olan çeki kabul edecek. Karşılıksız çıktığı vakit de, çek bedelini sigortadan tahsil edebilecek” dedi. Dr. Yalçıntaş, bu sigortanın maliyetini de çek kullanıcısı ile birlikte ağırlıklı olarak bankaların karşılaması gerektiğini belirtti.