Vaka artışlarının ardında yatan neden olarak gösterilen yeni mutasyona uğramış Covid-19 virüsleri bir süre önce Türkiye'de de görülmeye başladı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, İngiltere ve Güney Afrika varyantlarının görülmesinin ardından Brezilya'da ortaya çıkan yeni türün Türkiye'de de ortaya çıktığını açıkladı. Zira Türkiye'de son günlerde vaka artışları göze çarpmaya başladı. Bulaş hızını artıran mutasyonlardan korunmak için alınabilecek ekstra bir önlem var mı? Türkiye’nin kullandığı inaktif aşılar mutasyona karşı etkili mi? Bu soruların yanıtlarını Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan ve Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ceyhan veriyor.
1-Yeni varyantlar içerisinde hangi özellikleri barındırıyor?
Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan:Güney Afrika'daki mutant virüsle, İngiltere'deki mutant virüs arasında benzerlik var. İkisi de çok hızlı hücreye giriyor. İngiltere'de ortaya çıkan virüs şu ana kadarki bilgilere göre, aşı çalışmalarına çok büyük bir engel oluşturmuyor. Brezilya ve Japonya'da görülen mutant virüsle ilgili elimizde net veriler yok.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: Şimdiye kadar 3 tane büyük mutasyon oldu ki bunlardan bir tanesi İngiliz mutasyonu dediğimiz B.1.1.7., diğeri Güney Afrika’daki mutasyon bir de en son Brezilya’da görülen mutasyon. Bu üç mutasyonda da virüsün daha hızlı bulaşması söz konusu. Henüz hiçbirinde daha ağır seyrettiğine dair bir veri yok ama virüsün bulaşıcılığı arttı diyebiliriz.
2- Virüs çok sayıda mutasyonu uğrarken neden bu üç tür öne çıkıyor?
Prof. Dr. Korkut Ulucan: İngiltere'de yeni bir tür çıktı ve çok kolay yayılma imkanı buldu. Çok kolay yayılma imkanı bulduğu için o bölgede bir anda dominant hale geliyor. Örneğin, ben şu an hastalığa yakalansam bende belki farklı türler görülebilecek. Benim bu türlerden hangisini karşı tarafa aktardığım ve onlarda nasıl çoğaldığı önemli. Yani bende yeni türler ortaya çıkıyor. Aynı zamanda o virüs benim hücrelerime girdiği zaman orada da yeni varyasyonlar oluşuyor. Ben bu yeni varyasyonları karşı tarafa aktardığımda bir sıçrama meydana gelmiş oluyor. Bu sırada enfekte özelliğini kaybetmiş mutasyonlar da oluşuyor. Diğer yandan hızlı enfekte olabilen virüsler daha hızlı girdikleri için diğerlerini baskılıyorlar.
3-Yeni varyanta karşı ek önlem alınması gerekir mi?
Prof. Dr. Korkut Ulucan: Artık aldığımız önlemleri çok daha şiddetli bir şekilde almak zorundayız. Mesafeye her zamankinden daha fazla dikkat etmeliyiz. Bulunduğumuz kapalı ortamları mutlaka havalandırmalıyız. Çift maske takmaya özen göstermeliyiz. Çünkü yeni bir tedavi yöntemi yok. Tedavi yöntemi aynı şekilde ilerliyor. İkisi de çok tehlikeli bir virüs. Herkesin genetik yapısı birbirinden farklı. Genetik yapımız ile virüs arasındaki ilişkiye dair henüz net bir bilgi elimizde yok.
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: Sağlık Bakanı da yavaş yavaş ‘aşıya bel bağlamayın, maske ve mesafe önlemlerini almaya devam edin, aşı beklediğimiz kadar etki sağlamayabilir’ gibi açıklamalar yapmaya başladı. Yerli aşı üretiminden bahsediliyor ama yerli aşıda da zaten Çin’den aldığımız aşıyı üreteceğiz. Yani aynı sıkıntılar yine olacak. Vatandaşların burada yapabileceği bir şey yok. Maske, mesafe ve hijyen önlemlerini almaya devam edeceğiz.
4-Aşılar yeni varyantlara karşı etkili olacak mı?
Prof. Dr. Korkut Ulucan: Çin'den aldığımız inaktif aşılar virüse karşı total bir koruma sağladığı için bu tip varyasyonlardan en az etkilenen aşı olduğu tahmin ediliyor. Burada aslında inaktif virüs ile yapılacak aşılar, virüs mutasyonuyla baş etmekte çok daha etkili. Yeni varyantlara karşı bu aşı etki etmediği takdirde, yeni mutant türün alınması ve inaktif hale getirilmesi bir süreç doğuracaktır. Bu aşamada mRNA ve viral vektör aşılar nokta atışı yapabileceği için yeni türlere cevap vermeniz çok daha hızlı hale geliyor. Yani her aşının kendisine göre avantaj ve dezavantajları var.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: Aşıların etkinliği ve mutasyonlarla ilgili çalışmaları maalesef daha çok Amerika’da ve Avrupa’da yapıyorlar ve onlar inaktif Çin aşısı kullanmıyorlar, dolayısıyla daha çok mRNA aşılarının etkisine bakıyorlar. mRNA aşısının etkinliğinde de bir miktar düşme var. Bu aşı hala daha etkin ama etkisi yüzde 95’ten yüzde 88’e düşüyor mesela. Bizim kullandığımız aşının etkinliğinin ne kadar değiştiği konusunda bir veri yok. Çünkü bu aşıyı maalesef bizim gibi mutasyonları düzenli takip edemeyen ülkeler kullanıyor; Çin, Türkiye, Endonezya gibi… Zaten Çin aşısının etkinliği sınırda, çok kabul edilebilir bir düzeyde değil, mutasyonla beraber bu etkinliğin daha düşük bir seviyeye inip inmediğini bilmiyoruz.
5-Aşılama hızı mutasyonlara nasıl etki eder?
Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: Bilim Kurulu üyeleri ‘aşı 14 gün aralıkla değil de 28 gün aralıkla yapılsın, daha etkin olur’ diyorlardı. Onlar pandemi aşısıyla normal, yıllık olarak düzenli uyguladığımız aşıyı karıştırıyorlar. Pandemi aşılamasında aşı yapmaya bir an önce başlayıp çok kısa sürede bitirilmesi lazım. Aşılama süresi uzadıkça, aşıyla virüsü ortadan kaldıramayız. Aşılayarak biz aslında virüse aşıyı tanıtıyoruz. Virüs, aşı ile karşılaşıp ölmeyince yeni mutasyonların çıkma riski artıyor. Bunun önüne nüfusun yüzde 60'ını en kısa sürede aşılayarak geçebiliriz. Çünkü ölen virüsün mutasyona uğrama riski ortadan kalkıyor. Biz ne yazık ki şu an virüsü ne öldürüyoruz ne olduruyoruz. Yani hem aşıyla engelleyemiyoruz hem de aşı modelini tanıtıyoruz. Virüs de bundan kaçmak için mutasyonlara uğruyor.